Câu chuyện có một không hai: Bỏ giấy trắng vẫn thi đỗ tiến sĩ

Tại Văn Miếu Hà Nội hiện nay vẫn lưu lại Văn bia đề danh tiến sĩ khoa thi quý hợi (năm 1623). Đây là một khoa thi đặc biệt độc nhất vô nhị khi có một sĩ tử là Nguyễn Trật để giấy trắng nhưng vẫn được đề danh đỗ tiến sĩ.

Văn bia tiến sĩ khoa thi năm 1623. (Ảnh từ hannom.org.vn)

Nguyễn sinh năm 1573, người làng Nguyệt Viên, huyện Hoằng Hóa (nay thuộc xã Hoằng Quang, huyện Hoằng Hóa, Thanh Hóa). Tương truyền ông là người cao lớn khỏe mạnh, lại siêng năng học hành; nhưng vì tối dạ nên đọc sách nhiều nhưng lại không nhớ nổi lấy trang, nên sau một thời gian chuyên cần ông không còn màng đến sách vở nữa

Trong sách “tang thương ngẫu lục” có kể lại rằng có người thầy địa lý già thường hay đến làng Nguyệt Viên, một hôm ông đến nhà một Nho sinh nổi tiếng học rộng v8n hay trong làng, nói rằng vì mến mộ tài học mà muốn tặng anh ta một miếng đất phát tiến sĩ, thế nhưng Nho sinh này cho rằng minh học rộng tài cao thi chắc chắn ẽ đỗ nên không cần đất tốt làm gì.

Sau đó thầy địa lý già đến nhà Nguyễn Trật, thấy đây là người hiền lành lễ độ nên có ý muốn tặng cho một huyệt quý, Nguyễn Trật kính cần tiếp thấy địa lý ở nhà mình đến mấy tháng và nhận miếng đất quý.

Nguyễn Trật lại tìm thầy học lại và chăm chú việc đèn sách, rồi bắt đầu thi Hương lúc đã 40 tuổi. Biết học trò của mình hiền lành, lễ độ nhưng tối dạ nên thầy giáo dặn các học trò khác khi v2o trường thi thì nhớ tìm cách giúp đỡ cho Nguyễn Trật.

Lúc bấy giờ nhà Lê Trung Hưng vừa đánh bại nhà Mạc nên kinh thành Thăng Long còn rất lộn xộn, việc thi cử còn lỏng lẻo, nhưng nhờ thế mà khi đi thi Nguyễn Trật được bạn bè giúp đỡ mà đỗ Hương cống

Đến kỳ thi Hội năm 1623 thời vua Lê Thần Tông, Nguyễn Trật về Kinh dự thi, nhờ bạn bè giúp đỡ ông vượ qua được trường nhất, trường nhì và trường ba.

Đến trường tư thì lúc này bạn bè của Nguyễn Trật hầu như đã rơi rớt hết cả, e rằng sẽ chẳng con giúp khi ông thi trường tư cũng là kỳ thi cuối cùng của thi Hội.

Cuốn “tang thương ngẫu lục” mô tả rằng: “Đến trường tư, trước đó mấy ngày, bạn cùng trọ một nhà đều lo đi sắm sửa thêm các thứ cần thiết để vào trường thi, ông ở nhà nằm ngủ ngày, trong giấc chiêm bao, thấy có một vị thần đến, kêu to lên rằng: Khương khương! Tỉnh dậy ông nghĩ:

– Hai chữ Khương cùng âm (một chữ là họ hoặc tên người, một chữ là gừng), ta cứ thử mang theo gừng xem sao.

Hôm vào trường tư, ông mang theo gừng thật. Thế rồi chiều tối hôm ấy, ở lều bên cạnh có một thí sinh vật vã ôm bụng kêu đau, hỏi ra mới biết đó chính là viên nho sinh quê ở làng Bột Thái. Ông đem nước gừng đổ cho uống. Lát sau, người ấy lấy quyển thi của mình ra và nói:

– Đây là bài thi rất đắc ý của tôi nhưng chưa đề tên vào, nay xin tặng ông để đền ơn. Xin ông cõng tôi ra khỏi trường, tôi dầu có chết cũng chẳng ân hận gì nữa.

Ông vâng lời, cõng viên Nho sinh ra khỏi trường. Sau, viên Nho sinh này lại phát bệnh mà mất”.

Nguyễn Trật nhận bài thi của Nho sinh này, nhưng vì bài thi làm chưa xong nên ông viết thêm phần cuối cho xong, ghi tên mình vào rồi nộp cho quan trường.

Khi các quan chấm thi thấy bài của Nguyễn Trật làm rất hay, nhưng đến phần sau thì câu văn kém hẳn nhưng vẫn chấm nằm trong 7 người đỗ đầu được vào thi Đình.

Quan thanh liêm. (Ảnh minh họa qua itsfun)

Co 3.000 sĩ tử được thì Hội, chọn ra 7 người vào đến thi Đình. Trong khi bạn bè người làng đều thi rớt cả thì Nguyễn Trật vẫn lọt được vào danh sách thi Đình, điều này khiến nhiều người quen biết vô cùng kinh ngạc, bàn tán xôn xao.

Vào đến thi Đình, Nguyễn Trật không sao làm bài được bèn bỏ giấy trắng nộp bài. Cho rằng Nguyễn Trật ngông nghênh nên nộp giấy trắng nên Triều đình rất tức giận. Theo lệ thì 7 người vào đến thi Đình thì đều đậu hết, chỉ là định ra thức bận tam khôi (Trạng Nguyên, Bảng Nhãn, Tham Hoa) và tiến sĩ. Thế nhưng vì cho rằng Nguyễn Trật ngông cuồng không chịu làm bài mà bỏ giấy trắng nên Triêu đình dự tính không treo bảng vàng cho ông đậu.

Trong khi Triều đình dự định xóa tên ông khỏi tất cả các kỳ thi và cân nhắc hình thức xử phạt thì trong Triều có biến, chúa Trịnh Tùng ốm nặng không qua khỏi liền trao quyền bính lại cho con cả là Trịnh Tráng, một người con khác là Trịnh Xuân đem quân tranh giành quyền với anh mình, giao tranh khiến kinh thành hỗn loạn, Trịnh Tráng vội rước Vua vào Thanh Hóa.

Về sự việc này Văn bia đề danh tiến sĩ khoa thi quý hợi (năm 1623) tại Văn Miếu có ghi rằng: “Đến ngày tháng 6 mùa hạ, gặp thời tiết sấm chớp mưa gió1 các quan văn võ tạm rước thánh giá hồi loan để củng cố căn bản, hòa hợp lòng dân để nước nhà được thêm lớn lao rạng tỏ.”

Trong lúc hỗn loạn, Nguyễn Trật có công lớn khi hộ giá nhà Vua đến Thanh Hóa, vì thế sau đó việc trừng phạt được bỏ qua. Cuối cùng ông vẫn được cho đậu tiến sĩ, và có lẽ đây là trường hợp giấy trắng vẫn đậu vị tiến sĩ đặc biệt có một không hai trong lịch sử.

Văn bia đề danh tiến sĩ khoa thi năm 1623 có đề như sau: “Ngày lành tháng tư mùa hạ, Hoàng thượng ngự ở cửa điện Kính Thiên, ra bài văn sách ở sân rồng. Trong khi các sĩ tử làm bài, bỗng có Nguyễn Trật làm văn hơi sai thể thức, nên chỉ có 6 quyển được khảo duyệt mà thôi. Các quan hữu ty dâng quyển tiến đọc. Hoàng thượng ngự lãm, lấy Phùng Thế Trung đỗ đầu, 6 người còn lại đều cho đỗ đồng Tiến sĩ xuất thân. Vả xét theo lệ cũ, những người được vào thi Đình thì không bị truất nên vẫn cho Nguyễn Trật đỗ cuối bảng, tất cả là 7 người. Vì việc ấy mà kéo dài việc xướng danh yết bảng, đến việc ban cấp áo mũ, yến tiệc vinh quy cũng đều chưa làm đúng lệ cũ. Lúc bấy giờ kẻ sĩ trong nước đều buồn bực trong lòng.

Đến ngày tháng 6 mùa hạ, gặp thời tiết sấm chớp mưa gió các quan văn võ tạm rước thánh giá hồi loan để củng cố căn bản, hòa hợp lòng dân để nước nhà được thêm lớn lao rạng tỏ”

Sau này Nguyễn Trật làm quan đến chức Công khoa Đô Cấp sự trung. Dù ông không có văn hay, nhưng tính tình hiền lành thương yêu dân chúng, làmquan rất thanh liêm, người dân yêu mến gọi ông là quan Nghè Nguyệt Viên. 

Trần Hưng

Theo trithucvn.net

Các bài viết liên quan:

Bí ẩn phong thủy quanh cái chết của Gia Cát Lượng Hào khí Quan Vân Trường Ly kỳ những vua Việt bị mỹ nhân chối từ tình cảm Biệt tài phong thuỷ và tiên tri của thiền sư Việt Vua Lê Thánh Tông vi hành chống tham nhũng Kinh thành Hoa Lư: Trang hùng sử mãi còn ghi Người khiến vua Gia Long phải quỳ xuống lạy tạ, danh tướng đối phương cúi đầu cảm phục Vị trạng nguyên Đại Việt giỏi đến mức vua nhà Minh phải diệt đi để trừ hậu họa