Dù Mỹ đã dỡ bỏ cấm vận vũ khí cho Việt Nam, mở ra mối quan hệ tốt đẹp giữa hai nước trong nhiều lĩnh vực, thế nhưng Việt Nam cũng không muốn Trung Quốc phải lo lắng.

Cư dân mạng Trung Quốc xôn xao vì bức ảnh Tổng thống Mỹ Barack Obama ngồi ăn bún chả cùng đầu bếp Anthony Bourdain ở Hà Nội. Ảnh: Instagram

Hoa Kỳ dỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí cho Việt nam, nhưng nước chủ nhà lại không muốn Trung Quốc phải lo lắng.

Tổng thống Barack Obama đã có mục tiêu đầy tham vọng đặt nền móng cho một giai đoạn mới trong quan hệ song phương với Việt Nam trong chuyến thăm vào ngày 23 đến 25/5. Ông đã tiến thêm một bước hòa giải trọn vẹn bằng cách dỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí cho Việt Nam, trong khi Việt Nam đang phải đối mặt với áp lực ngày càng tăng từ những tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc ở biển Đông.

Obama lên lịch chuyến thăm của ông ngay trước khi đến Nhật Bản dự Hội nghị thượng đỉnh G7, điều này cho thấy ông là nguyên thủ quốc gia đầu tiên gặp ban lãnh đạo mới của Việt Nam sau Đại hội Đảng vào đầu năm nay. Chuyến thăm cũng diễn ra ngay trước khi có quyết định của Tòa án Trọng tài Thường trực (PCA) tại thủ đô The Hague, Hà Lan về việc Philippines phản đối yêu sách đường lưỡi bò chín đoạn của Trung Quốc ở biển Đông. Và ông Obama đã hạ cánh ngay sau khi bốn tàu hải quân Ấn Độ tiến vào vùng biển tranh chấp để dàn quân trong hai tháng và thực hiện cuộc diễn tập quân sự Malabar nổi tiếng với cả hải quân Nhật Bản và Hoa Kỳ.

Từ lâu Hà Nội đã kêu gọi dỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí, vốn được xem là một tàn tích sót lại của chiến tranh, nhưng Washington đã giữ lệnh cấm bán vũ khí như một đòn bẩy để Việt Nam cải thiện hồ sơ nhân quyền của mình. Obama cho biết ông đã điều chỉnh chính sách của Hoa Kỳ để giúp Việt Nam bảo vệ chính mình khỏi mối đe dọa trước mắt từ Trung Quốc, trong 18 tháng qua Trung Quốc đã bận rộn xây dựng những bãi hạ cánh có khả năng tiếp nhận máy bay quân sự trên các đảo được cải tạo nơi Việt Nam, Philippines và các nước khác tuyên bố chủ quyền.

Rất ít quốc gia thắt chặt mối quan hệ với Washington nhanh chóng như Việt Nam dưới chính sách tái cân bằng châu Á của ông Obama từ năm 2011. Năm ngoái, Tổng bí thư ĐCS Việt Nam Nguyễn Phú Trọng đã đến thăm Nhà Trắng, sau khi ông không nhận được trả lời điện thoại của lãnh đạo ĐCS Trung Quốc về vụ dàn khoan dầu mỏ khổng lồ tiến vào ngoài khơi bờ biển Việt Nam năm 2014. Hai năm trước đó, Chủ tịch nước Việt Nam đã đến thăm Washington và đồng ý thiết lập mối quan hệ đối tác toàn diện với Hoa Kỳ. Trong năm 2015, hai nước đã ký kết một tuyên bố chung thúc đẩy quan hệ quốc phòng song phương và đồng ý bắt đầu hợp tác lực lượng cảnh sát biển.

Rất ít quốc gia thắt chặt mối quan hệ với Washington nhanh chóng như Việt Nam dưới chính sách tái cân bằng châu Á.
Vào cuối năm ngoái, Hà Nội đã hoàn tất đàm phán với Hoa Kỳ và 10 quốc gia khác để tham gia hiệp định thương mại TPP. Trong những năm gần đây, Việt Nam đã nổi lên là nước xuất khẩu đến Hoa Kỳ lớn nhất Đông Nam Á, hơn cả Singapore và Thái Lan. Nền kinh tế của Việt Nam ước tính sẽ tăng 10% từ TPP trong thập kỷ tới và xuất khẩu hàng may mặc, giày thể thao sẽ tăng khoảng 40% vào năm 2025. Như một dấu hiệu báo trước nhiều vụ giao thương hơn sẽ đến, hãng hàng không giá rẻ VietJet đã công bố thỏa thuận mua 100 máy bay Boeing chở khách trị giá 11,3 tỷ USD trong khi ông Obama đang ở Hà Nội.

Hà Nội đã tham gia TPP để tạo thành một hàng rào chống lại sự phụ thuộc quá lớn vào Trung Quốc, nơi cung cấp lượng hàng nhập khẩu lớn nhất cho Việt Nam. Các công ty Trung Quốc cung cấp rất nhiều năng lượng điện cho miền Bắc Việt Nam; hầu hết các đầu tư quan trọng vào lĩnh vực hàng xuất khẩu hàng may mặc, phân bón và hạt giống sản xuất nông nghiệp là của Trung Quốc. Các quan chức cũng trông chờ TPP cải thiện kinh tế đất nước, đặc biệt là tái cơ cấu các doanh nghiệp nhà nước vốn hoạt động kém hiệu quả và tốn kém.

Để tham gia TPP, Hà Nội đã chấp nhận cải cách nghiêm túc về lao động trong nước, đây là một bước tiến quan trọng để thúc đẩy môi trường nhân quyền của Việt Nam. Việt Nam đã đồng ý cho phép tự do lập hội và quyền thương lượng tập thể cho công nhân theo nguyên tắc của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) thay vì khẳng định công nhân vẫn nằm dưới sự bảo trợ của công đoàn của ĐCS Việt Nam.

Vì thỏa thuận cải cách lao động này, một số quan chức Hoa Kỳ đã gọi TPP là một sáng kiến về “nhân quyền”. Để chứng minh sự ưu tiên về nhân quyền, ông Obama đã gặp gỡ các nhà lãnh đạo xã hội dân sự tại Hà Nội, bao gồm cả một số người bị cấm tham gia ứng cử với tư cách ứng cử viên độc lập trong bầu cử Quốc hội – vốn vừa kết thúc trước khi ông hạ cánh đến Việt Nam.

Phía sau lệnh gỡ bỏ cấm bán vũ khí của Hoa Kỳ là triển vọng hợp tác kinh tế với Việt Nam.
Để chứng tỏ mối quan hệ song phương sâu đậm trong lĩnh vực an ninh, thương mại và đầu tư, trong chuyến thăm của ông Obama, Việt Nam đã đồng ý mở cửa để các giáo viên tiếng Anh thuộc tổ chức tình nguyện Peace Corps vào dạy. Tổng thống Hoa Kỳ và đối tác của ông cũng đã chúc mừng lễ khai giảng sắp tới của Trường Đại học Fulbright ở thành phố Hồ Chí Minh, đây là trường Đại học đầu tiên tại Việt Nam có một hội đồng quản trị độc lập và được tự do lựa chọn chương trình giảng dạy của mình. Quốc hội Hoa Kỳ đã cung cấp gần 19 triệu USD để tài trợ cho trường Đại học này.

Một số nhà phân tích ở Việt Nam nói việc dỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí sẽ là một biện pháp xây dựng lòng tin giúp loại bỏ những hậu quả cuối cùng còn sót lại của chiến tranh. Trong một nỗ lực nhằm giải quyết những tàn tích còn lại của chiến tranh, ông Obama tuyên bố Hoa Kỳ sẽ sớm bắt đầu nỗ lực phục hồi đất bị nhiễm chất độc màu da cam (dioxin) tại các căn cứ không quân cũ của Hoa Kỳ ở Biên Hòa, những nỗ lực tương tự cũng gần được hoàn thành tại các căn cứ không quân Đà Nẵng ở miền Trung Việt Nam.

Việc dỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí của Obama mang tính biểu tượng nhiều hơn là ý nghĩa kinh tế. Mặc dù Việt Nam đã tăng cường hiện đại hóa quân sự của mình khi đối mặt với sự bành trướng của Trung Quốc – Việt Nam đã trở thành nước nhập khẩu vũ khí lớn thứ 8 trong 5 năm mãi đến 2015 – Hà Nội vẫn không dự kiến nhập vũ khí từ các nhà cung cấp Hoa Kỳ trong tương lai gần. Sau khi Hoa Kỳ dỡ bỏ một phần lệnh cấm bán vũ khí trong hai năm trước, cho phép Hà Nội mua các thiết bị như radar và tàu thuyền trong lĩnh vực hàng hải, Việt Nam đã mua rất ít, chỉ nhỉnh hơn việc “cưỡi ngựa xem hoa”.

Việc dỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí của Obama chỉ là mang tính biểu tượng. Việt Nam hiện là nước nhập khẩu vũ khí lớn thứ 8 trên thế giới.

Các nhà phân tích tự hỏi liệu với việc dỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí, Việt Nam sẽ đồng ý đẩy mạnh những cam kết quân sự thận trọng với Hoa Kỳ hay không. Quân đội Việt Nam giới hạn những chuyến thăm của tàu Hoa Kỳ trong ba năm và Hải quân Hoa Kỳ sẽ cùng tham gia nhiều cuộc tập trận chung hơn. Việt Nam sẽ mở cửa vị trí chiến lược Vịnh Cam Ranh từng được Hoa Kỳ xây dựng để đón các tàu Hoa Kỳ, nhưng Việt Nam sẽ không cấp độc quyền sử dụng cho Hoa Kỳ. Gần đây, cơ sở này đã được chuyển đổi thành một cảng quốc tế, nơi mà Hải quân Hoa Kỳ sẽ cùng chia sẻ với những nước khác. Singapore và Nhật Bản là những tàu đầu tiên đến thăm.

Đứng về sách lược kinh tế, trang thiết bị của Nga có giá rẻ hơn. Trong khi đó quá trình phê duyệt nghiêm ngặt của Washington, là tốn thời gian và phiền hà. Hơn nữa, Việt Nam khá nhạy cảm với việc Trung Quốc sẽ đáp trả thế nào khi Hà Nội đi quá nhanh trong mối quan hệ quân sự với Washington. Việt Nam không xem mình bắt đầu trở thành một đồng minh của Hoa Kỳ, thay vào đó đây là một hành động nhằm cân bằng lực lượng giữa Washington và hàng xóm khổng lồ phương Bắc vốn có mối quan hệ kinh tế và chính trị phức tạp. Dù có giàu tính biểu tượng đến đâu, chuyến thăm của Tổng thống Obama đã đánh dấu thêm một điệu nhảy tinh tế khác mà Việt Nam thực hiện trước mặt Trung Quốc, vốn có lịch sử 2.000 năm không mấy yên ổn với Việt Nam.

Murray Hiebert là một thành viên cao cấp, Phó Giám đốc ban phụ trách bộ phận Đông Nam Á (Sumitro Chair for Southeast Asia Studies) của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) ở thủ đô Washington. Bản quyền 2016 của Trung tâm Yale và the MacMillan. Bài viết này đã được công bố trên YaleGlobal Online.

Minh Đạo biên dịch

Theo daikynguyenvn.com

Các bài viết liên quan:

Lời mời gửi Barack Obama và Tập Cận Bình Bất đồng và sau cuộc gặp giữa Obama và Tập Cận Bình Trung Quốc cũng muốn được dỡ bỏ cấm vận vũ khí Cuộc bức hại Pháp Luân Công đã bắt đầu như thế nào Nguyên nhân và lý do dẫn đến đàn áp Pháp Luân Công Truyền thông Trung Quốc: Ai tin người đó bị lừa Truyền thông Hồng Kông: Chu Vĩnh Khang van xin được tha mạng Lá thư đại diện những người ủng hộ Pháp Luân Công gửi Tập Cận Bình vào ngày cuối chuyến thăm nước Mỹ