Người phương Tây thán phục Nguyễn Phúc Ánh học hỏi kiến thức xây dựng quân đội như thế nào?

Điều gì đã khiến người phương Tây phải khâm phục khi chứng kiến Nguyễn Phúc Ánh học hỏi và áp dụng kiến thức xây dựng quân đội của mình?

Chân dung hoàng đế Gia Long (Nguồn: ABS Travel)

Cầu viện nước Pháp không thành

Để có được sức mạnh nhằm phục hồi lại Giang Sơn do tổ tiên 8 đời Chúa Nguyễn đã xây dựng, ban đầu Nguyễn Vương Nguyễn Phúc Ánh quyết định cầu viện nước Pháp.

Tháng 12 năm 1784, Nguyễn Phúc Ánh nhờ một người Pháp là Giám mục Bá Đa Lộc giúp thay mặt mình đi Pháp mang Quốc Thư với 14 khoản cầu viện.

Vì không thể đi Pháp, nên Nguyễn Phúc Ánh quyết định giao hẳn Quốc Ấn cho Bá Đa Lộc thay mình ký hiệp ước với Pháp.

Ngày 28/11/1787 tại cung điện Versailles Bá Đa Lộc với tư cách là đại diện của Nguyễn Vương đã ký với Thượng thư Bộ Ngoại giao Pháp là Armand Marc, một bản hiệp ước “Tương trợ tấn công và phòng thủ” (thường gọi là Hiệp ước Versailles).

Hiệp ước này có những khoản bất bình đẳng cho phía nhà Nguyễn, các sử gia cho rằng do Nguyễn Vương không có mặt, người quyết định ký là Bá Đa Lộc, nhưng đến khi trao đổi văn kiện thì nhiều khả năng Nguyễn Vương sẽ không chấp nhận hiệp ước bất bình đẳng như thế, mà có thể sẽ có những thương lượng thay đổi các điều khoản.

Tuy nhiên sau khi ký Hiệp ước thì nước Pháp biến động không ngừng, đến tháng 7/1789 tư sản Pháp lật đổ vua Louis, thiết lập nền cộng hòa tư sản. Hiệp ước Versailles không được người Pháp nhắc đến nữa và chìm vào quên lãng.

(Xem bài: Không nhận được viện trợ từ chính quyền Pháp, điều gì giúp Nguyễn Phúc Ánh thắng được nhà Tây Sơn)

Học hỏi kiến thức từ phương Tây

Không nhận được cầu viện từ chính quyền Pháp, theo “Quốc sử quán triều Nguyễn” thì Giám mục Bá Đa Lộc đã tìm gặp các thương gia có ý định buôn bán với Đại Việt, quyên góp tiền từ họ với hứa hẹn sau này sẽ giúp họ có cơ hội buôn bán với Đại Việt, cùng với số tiền 15.000 Francs của mình bỏ ra để mua súng đạn và tàu chiến.

Đồng thời Bá Đa Lộc cũng chiêu mộ khoảng 20 người Pháp giỏi về kỹ thuật vũ khí, kỹ nghệ, xây dựng để giúp Nguyễn Vương. Những việc này đều thực hiện độc lập hoàn toàn không liên quan gì đến chính phủ Pháp.

Tháng 6/1789 Bá Đa Lộc về đến Gia Định, sau đó các tàu buôn chở súng đạn cũng về theo sau.

20 người Pháp được chiêu mộ giúp Nguyễn Vương tiếp cận kỹ nghệ; huấn luyện đội pháo thủ; huấn luyện binh sỹ tiếp cận sử dụng các loại súng từ phương tây; sửa chữa và xây dựng các thành Gia Định, Vĩnh Long, Châu Đốc, Hà Tiên, Biên Hòa, Bà Rịa.

Nhờ sự giúp đỡ từ các kỹ sư hàng đầu phương tây, Nguyễn Phúc Ánh cũng học hỏi được rất nhiều văn minh đến từ phương tây.

Người phương Tây đánh giá Nguyễn Phúc Ánh

Về những kiến thức mà Nguyễn Phúc Ánh học được phương Tây, chính sử trong nước không hề nhắc đến. Thế nhưng những ghi chép của người phương Tây khi đến Việt Nam đều có ghi chép rất rõ ràng.

Michel Đức Chaigneau con trai của Jean Baptiste Chaigneau (một người Pháp sang giúp đỡ cho Nguyễn Vương) đã viết trong ouvenirs de Hue (Hồi ký Huế) của mình mô tả vua Gia Long là người hòa nhã, giản dị và có tài năng với những ý tưởng khoáng đạt và hào hiệp.

Cuốn hồi ký này cũng mô tả rằng: “trong sự tâm giao, vua Gia Long rất thích hỏi cha tôi về các trường học và những phong tục của nước Pháp” 

“Vua Gia Long được công nhận là một người có khả năng nhất của vương quốc vì đã có đầy đủ trong mình những đức tính cần thiết cho một người đứng đầu nhà nước.

Lòng quả cảm và đức tính kiên trì theo đuổi tất cả những mục tiêu đúng đắn làm cho giám mục Adran và những người Pháp làm việc ở Nam Kỳ cho rằng tuyệt nhiên không có một người đứng đầu quốc gia châu Âu nào có thể thay thế được”.

Ban đầu là học hỏi từ người châu Âu, sau đó vua Gia Long cũng tỉm hiểu thêm qua sách vở. Một người Pháp là Lelabrousse trong bức thư đề ngày 1/5/1800 gửi cho giám đốc trường Tu nghiệp của hội truyền giáo ngoại quốc ở Paris đã viết: “Nhà vua có tính chăm chỉ hết sức. Ban đêm Ngài ít ngủ, đọc sách rất nhiều; việc gì cũng tò mò muốn biết và cần cù hiếu học đáo để. Trong điện Ngài ở, có nhiều bộ sách của người Pháp soạn, dạy về các khoa kiến trúc, xây thành đắp lũy.v.v…

Ngài để luôn bên mình, năng mở ra xem những hình vẽ kiểu mẫu rồi cố bắt chước làm theo. Mỗi ngày thấy Ngài tấn tới lên mãi. Tóm lại, ông vua này là một bậc nhân quân vĩ đại nhất xứ Đàng Trong nước Nam từ trước đến giờ”.

“Thiên tư nhà vua cũng tốt không kém gì tâm tính, trí khôn nhanh nhẹn, thấu suốt dù những việc rắc rối nhất hạng, Ngài chỉ trông thoáng qua là hiểu ngay.

Lại có khiếu nhớ lạ lùng, phàm những gì qua mắt có thể ghi mãi trong trí không quên, cũng như trông thấy điều gì mới lạ đều có thể bắt chước một cách dễ dàng, tự nhiên.

Các xưởng đóng chiến thuyền trong xứ và các quân cảng được Ngài xếp đặt chỉnh tề, đồ sộ; người ngoại quốc đến xem phải động lòng kính phục, nếu cả châu Âu được trông thấy thì cả châu Âu cũng phải khen ngợi.

Một bên bài trí la liệt những súng trường, súng thần công, đại bác đủ hạng, những dã pháo, những xe chở súng, những viên đạn lớn nhỏ đủ cỡ..v.v.. Phần nhiều so sánh với các kiểu súng đạn tốt nhất ở Tây phương, bất quá chỉ thua kém về vẻ đẹp mà thôi.

Một bên thì đỗ chi chít những chiến thuyền không biết cơ man nào mà đếm; to có nhỏ có, chiếc nào chế tạo trông cũng có vẻ hùng vĩ khá sợ. Tất cả các thuyền binh khí ấy toàn là công trình của ông vua hiếu động và đa tài, đa nghệ…

Ngài đã chế tạo được những chiến thuyền theo kiểu châu Âu mà chỉ dùng toàn những người thợ bản xứ.

Ban đầu, ngài mua một chiếc tàu Tây đã cũ đem về tháo tung ra từng mảnh để xem cách thức chế tạo, sau đó tự tay ráp lại y nguyên hình thức cũ, ráp khéo đến nỗi xem chiếc tàu lại có vẻ đẹp hơn lúc trước.

Sự thành công ấy làm cho nhà vua nức lòng phấn chí, nhất định ra tay đóng hẳn một chiếc hoàn toàn mới. Mà ngài làm được mới thật lạ kỳ, sau đó lại đóng thêm hai chiếc nữa. Cả bốn chiếc tàu này đi đến đâu cũng làm lên oai danh hiển hách cho nhà vua.

Công cuộc chế tạo lại mau chóng không ngờ, chiếc nào cũng đóng không quá 3 tháng đã hoàn thành, có chiếc lại còn làm nhanh chóng hơn… 

Các ông ở bên Tây nghe nói một ông vua ở nước Nam có thể chỉ huy được một chiếc tàu chiến đóng theo kiểu châu Âu, tất lấy làm lạ vô cùng; nhưng các ông còn kinh ngạc nhiều hơn nữa nếu như các ông được chứng kiến mọi sự kiến thiết ở xứ sở này”.

Một loại chiến thuyền thời nhà Nguyễn. (Tranh qua Wikipedia)

Một tác giả người Anh là John Barrow vào năm 1806 đã xuất bản tại London cuốn sách “A voyage to Cochinchina in the year 1792 – 1793” (Một chuyến du hành đến xứ Nam Hà trong năm 1792 – 1793) có nhiều đoạn mô tả về vua Gia Long, trong đó nhấn mạnh đến việc vua Gia Long đã áp dụng kiến thức khoa học phương Tây để xây dựng lực lượng hải quân: 

“Ông nắm vững không ít kiến thức về kỹ thuật, khoa học châu Âu; trong đó ông đặc biệt lưu ý về những gì liên quan đến thuật hàng hải và kỹ nghệ đóng tàu. Theo nguồn tin đáng tin cậy, người ta kể lại rằng để nắm vững kiến thức về thực hành cũng như về lý thuyết của kỹ thuật đóng tàu châu Âu, ông đã mua một chiếc tàu Bồ Đào Nha. 

Với mục đích chỉ để tháo rời ra thành từng bộ phận, từng tấm ván một, rồi tự tay lắp vào một tấm ván mới có hình dáng và kích thước tương tự như cái cũ mà ông đã tháo ra, cho tới khi mọi thanh sàn tàu, xà ngang tàu, thanh gỗ khớp nối được thay thế bằng những cái mới, và như vậy con tàu hoàn toàn được đổi mới. 

Nghị lực tinh thần của ông không kém phần mạnh mẽ so với năng lực hoạt động thể chất của ông. Thực vậy, nhà vua đã được coi như xung lực chủ yếu của mọi cuộc vận động xảy ra trong vương quốc rộng lớn và thịnh vượng của mình. 

Nhà vua là người quản đốc các cảng biển và các kho quân dụng, là thợ cả trong các xưởng đóng tàu, kỹ sư trưởng trong mọi công trình; không có việc gì dự định thực hiện lại không có lời khuyên bảo và chỉ dẫn của ông. 

Trong việc đóng tàu, không có cái đinh nào được đóng mà không có sự tham vấn ban đầu của ông, không có một khẩu đại bác nào được đưa lên vị trí mà không có lệnh của ông.

Không những ông đi vào từng chi tiết nhỏ nhặt nhất khi thảo ra những chỉ dẫn mà chính bản thân ông thực tế còn trông nom khi chúng được thực hiện”.

Tác giả John Barrow xem vua Gia Long là  “…con người phi thường, một trong số ít người sinh ra với tài năng bẩm sinh để thống trị thế giới”. 

“…câu chuyện về ông hoàng này, mà tôi đã phác họa sơ lược nêu lên một tấm gương sáng và một bài học bổ ích cho những ai có thể rơi vào những hoàn cảnh rủi ro tương tự, nó chỉ ra rằng nếu biết kết hợp tài năng, nghị lực và lòng dũng cảm theo một hướng chỉ đạo đúng đắn, người ta có thể làm được nhiều việc lớn lao đến như thế nào”

Kết quả những nỗ lực xây dựng quân đội và vũ khí của Nguyễn Vương cũng đã được đền đáp. Nổi bật nhất là trận đánh ở đầm Thị Nại năm 1801. Trong trận đánh này những chiếm hạm hùng mạnh nổi tiếng của quân Tây Sơn cùng hầu hết thủy quân Tây Sơn bị tiêu diệt toàn bộ. Từ đó trở đi thủy binh của quân Nguyễn kiểm soát toàn bộ đường thủy đánh dấu chiến thắng của quân Nguyễn.

Vua Gia Long ở ngơi được 18 năm, từ năm 1802 đến năm 1820 thì mất. Ông để lại di sản là một quốc hùng mạnh.

Trần Hưng

Theo trithucvn.net

Các bài viết liên quan:

Thời nhà Nguyễn thế kỷ 19: Việt Nam rộng lớn gấp đôi bây giờ Người khiến vua Gia Long phải quỳ xuống lạy tạ, danh tướng đối phương cúi đầu cảm phục Điều gì khiến quân Tây Sơn không thắng được quân nhà Nguyễn Đà Nẵng 1858 – cuộc chiến không thể nào quên: Khi súng hỏa mai phải đương đầu với vũ khí hiện đại phương Tây (phần 1) Đà Nẵng 1858 – cuộc chiến không thể nào quên: Khi súng hỏa mai phải đương đầu với vũ khí hiện đại phương Tây (phần 3) Chuyện về đôi vợ chồng hào kiệt hiếm có của Tây Sơn – P1: Mối nhân duyên khi đối mặt hổ dữ Chuyện về đôi vợ chồng hào kiệt hiếm có của Tây Sơn – P3: Trận đánh cuối cùng Vị Vua nào là khắc tinh của đám tham quan